آیا ازدواج با خویشان در ایران باستان وجود داشته؟

خَویدوده یا خوه‌دوده (پهلوی:خوئیتوک دس) و صورت کتابی آن «خوئیتودات» (اوستایی. xᵛaētuuadaθa) مفهومی است در دین زرتشتی که در آن اشاره به نوعی ازدواج پسندیده و خوب می‌شود.
علیرضا شاهپور شهبازی و علی اکبر جعفری معتفدند از آنجا که به گفته آنها در منابع کهن مانند گاتها و اوستا معنایی از ازدواج با محارم راجع به خویدوده وجود ندارد و البته در منابع بعدی همچون دینکرد وادوریراف نامه و تفاسیر موبدان که مربوط به اواخر دوره ساسانی می‌باشد از ازدواج با محارم سخن به میان آمده است و همینطور زرتشتیان حال حاضر چنین معنایی را قبول ندارند و خویدوده را ازدواج با خویشان نزدیک مانند عموزادگان می دانند باعث شده که محققان خویدوده را ازدواج با خویشاوندان نزدیک بدانند که در اواخر دوره ساسانی معنای ازدواج با محارم در آن رسوخ کرده است.
وقتی انکتیل دوپرون پارسیان را در میانه قرن هجدهم دید به او گفته شد این لفظ برای ازدواج عموزادگان به کار می‌رود، در بین آنان ازدواج خارج از خانواده بسی نادر بود. ازدواج بین عموزادگان (که در بهشت پیوند می‌شد) رایج و طبیعی بود ولی ازدواج با محارم غیر قانونی بود.
به اعتقاد شاپور شهبازی، خویدوده که به معنی ازدواج با محارم بکار رفته در واقع معنای «ازدواج با خویشاوندان» می داده، که بر اثر سؤ تعبیر واژه‌های معادل «دختر» و «خویش» و «خواهر»، به ازدواج با محارم تفسیر شده و مایه گمراهی مورخان یونانی و رومی و ارمنی و مسیحی و اسلامی و حتی زرتشتی گردیده است. ازدواج با محارم در ایران باستان روا نبوده است با اینحال به رغم این ناروایی، چند مورد تاریخی از این گونه ازدواجها رخ داده است(از دیدگاه تاریخی قابل بحث هستند) در هیچ یک از اسناد اصلی و قدیمی زرتشتی مانند گاتها و اوستا که مهمترین و وسیع ترین کتاب زرتشتی می‌باشند و به زبان‌های اوستایی و پارسی میانه نگاشته شده‌اند اثری از ازدواج با محارم یافت نمی‌شود بلکه در این منابع معنای خویدودک ازدواج با خویشاوندان نزدیک است که برای نگاه داشتن خون پاک توصیه می‌شود و امری شایسته است، اما فقط در آثار اواخر دوره ساسانی مانند دینکرد و ارداویراف نامه و تفاسیر موبدان که برخی حتی پس از اسلام ویرایش شده‌اند آثاری از ازدواج با محارم دیده می‌شود.(که تحریف آن مسلم است)
شاپور شهبازی در مورد خویدوده می‌گوید: در اواخر دوره ساسانی که نژادهای غیر ایرانی در ایران رو به ازدیاد بود و دین‌هایی همچون اسلام و مسیحیت و بودایی و.. رو به گسترش بود برخی از موبدان زرتشتی برای مقابله با این رویه دست به تحریف عمل خویدوده که معنی آن ازدواج با خویشاوندان بود زدند و حتی همان زمان هم در بین ایرانیان امری ناپسندیده به حساب آمد.
مشخص است اگر چنین ازدواج هایی هم بوده محدود بوده به طبقه خاصی از اشراف و آن هم نه همه اشراف چه برسد به جامعه ی گسترده ایرانی. آن هم در اواخر دوره ساسانی که در ایران نظام طبقاتی شکل گرفت.
حتی در افسانه های ایرانیان نیز اینکار بسیار زشت و ناپسند بوده تا جایی که در داستان فرانک مادر فریدون نیای بزرگ ایرانیان می خوانیم که چون فر ایزدی در جان وی نشست پدر او برادرانش را به ازدواج با خواهر خود تشویق کرد تا نسل پادشاهی به دودمان آنان بیاید که با آگاهی یافتن فرانک از این مسئله به سرعت از خانه پدری گریخت! پس کاملا ناروایی این کار حتی در افسانه های ایرانیان آشکار است.
کاملاً آشکار است که ایرانیان هیچ گاه خود را به چنین پستی هایی نیالودند چه این که تحقیقات نشان داده است که فرزندان حاصل از چنین ازدواج هایی موجوداتی سست و بی بنیه هستند که به احتمال زیاد داری ضعف های جسمانی فراوانی هستند پس چگونه ممکن است مردمانی که هزاران سال بر بخش های بزرگی از آسیا و جهان فرمانروایی کرده اند این چنین سست و ضعیف باشند؟!

بن مایه : ابوالقاسمی، محسن، تاریخ زبان فارسی، سازمان سمت، ۱۳۷۳. (ص ۲۲۹)
دریایی، تورج. شاهنشاهی ساسانی. ترجمهٔ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: ققنونس، ۱۳۸۳. ISBN 964-311-436-8.
فهرست آثار علیرضا شاپور شهبازی , «افسانه ازدواج با محارم»، باستان‌شناسی و تاریخ، ۱۵/۱، ۱۳۸۱/۲۰۰۲، ۹ـ۳۶.
گلچینی از خرده اوستا، دکتر علی اکبر جعفری، انتشارات فروهر ۱۳۵۸
دکتر وست، متون پهلوی، ج۲،
تاریخ اجتماعی ایران، جلد ۲، صفحه ۳۴
ایران در زمان ساسانیان، صفحه ۳۴۷

ارسالیکاربر گرامی محمد مهرگان