نلدکه وید: ( اگر کتیبه هایی ،به دست آید گمان می کنم از حیث زبان و خط عین کتیبه ها ی شاهان هخامنشی باشد) -۱-
دارمس تتر -۲- عقیده داشت که اوستا (کتاب مقدس زرتشتیها) به زبان مادی نوشته شده است. به هرحال شکی نیست که زبان مادی ها با زبان پارسی قدیم تقریبا یکی بوده وتنها تفاوت جزیی وجود داشته ،چنانکه در زمان استرابون پارسی ها و مادی ها زبان یکدیگر را به خوبی می فهمند.
بعضی زبان کردی امروزی را مشتق از زبان مادی میدانند. . راجع به مذهب مادی ها هم نیز اطلاعی تداریم.
از فته هرودوت معلوم است که مغ ها طایفه ای از طوایف شش گانه ماد بوده اند، اما چه مذهبی داشته اند محققا معلوم نیست. بعضی از محققین به این عققیده اند که شاید مذهب هرمزد پرستی در میان مادها بوده ،لیک مغ ها آن را آلوده به خرافات و جادوگری و ساحری کرده باشند و و زرتشت که از اهل ماد بوده خواسته آن را اصلاح کند ،ولی مغ ها نپذیرفته اند و او به باختر رفته و در ان جا وسیستان مذهب خود را ترویج نموده ،کلیتا چنین به نطر می آید که شاهان ماد مذهب مغ ها را رسمی و مقام ان ها را محکم نموده اند .
چه با وجود تغیراتی که که بعد از انقراض دولت ماد روی داد ، مغ هامقام خودشان را حفظ کرده اند.
بنابر این ظن قوی این است که بزرگ شدن ماد اثر مهمی در مذهب مغ ها و ترقی آنها داشته است.
روی هم رفته مادی و پارسی ها در بسیاری از چیزها شباهت های زیادی داشته اند و تفاوت زیادی بین آن ها نبوده است، چنانکه مورخان یونانی انقراض حکومت ماد و قدرت فتن پارس را یک وقایع داخلی می دانستند، وجن ها ایران را با یونان ،جنگ مادی نامیده و تا صد سال بعد از انقراض دولت ماد از کلمه ماد به جای پارس استفاده میکردند.
-۱- نلدکه (noldeke) تنبعات تاریخی راجع به ایران
-۲- دارمس تتر (darmes teter) تنبعات ایرانی
برگرفته شده از کتاب تاریخ کامل ایران / حسن پیرنیا / ص ۷۶ ،۷۷
