اخلاق و ویژگی آریایی ها – راجع به مذهب آریان ها (آریایی ها) ایرانی باید در نظر داشت که مدت مذهب آنها با مذهب هندی ها یکی بوده،پنانکه به زبان واحدی هم تکلم می کرده اند ،ولی در قرون بعد ،جدایی مذهبی بین آن ها روی داد.
کی این جدایی روی داده ،محققا معلوم نیست ولی از کتیبه ای که در بوغاز در آسیای صغیر به دست آمده و تاریخ آن تقریبا از ۱۳۵۰ ق.م است اتنباط می شود که در این زمان ،جدایی هنوز روی نداده بود،په نجبای میتانیان که آریانی بوده اند به خدا های هندی قسم یاد کرده اند.
چون تاریخ نوشته شدن ودا کتاب مقدس هندی ها از قرن چهاردهم بالا نمی رود و از قرن قرن هشتم پایین نمی آید. پس تاریخ جدایی بین این دو قرن یعنی قرن نهم و چهاردهم باید باشد.اما اینکه مذهب آریان های ایرانی په بوده، از مطالعات محققیت در مذهب هندی ها و مقایسه نتیجه آن با نتیجه مطالعات در اوستا (کتاب مقدس زرتشتی) این عقیده حاصل می شود:
آنها معتقد بوده اند به یک عده از وجود های خیر و خوب که گنج ها و ذخایر طبیعت را به انسان می رسانیدند.
در در میان این ذخیره ها مهمتر از هر چیز روشنایی و باران بود و نیز اعتقاد داستند به وجود بد و تیره که با وجودهای خوب در جنگ بوده و نمیخواستند انسان سعادتمند باشد.
شب و زمستان و خشکسالی و قحطی و امراض و مرگ و بلیات را از وجود های بد می دانستند.
معلوم ایت که وجود های اولی را میپرستیدند و حمد و ثنای آنها را می گفتند یا میخواندند و برای نیاز می دادند. در صورتی که ارواح بد را دشمن می داشتند و برای محفوظ ماندن از شر آنها به ورد هایی متوسل می شدند که بعدها باعث ترقی سحر و جادوگری شد و زرتشت بر ضد این خرافات قیام کرد.
بعضی از محققین بر این عقیده اند که پرستش ورثرغنا ربالنوع رعد و میثر ربالنوع آفتاب در این زمان در مذهب ارین های ایرانی داخل بود. آفتاب را پشم آسمان می دانستند و رعد را پسر آن .
به عبارت دیگر، باید گفت که آریان های ایرانی، مانند آریان ها هندی، عناصر را می پرستیدند ولی بعد به تدریج ترقی کرده، به درجه پرستش خدای یگانه رسیدند.
کی نتیجه این ترقی و تکامل حاصل شد مشخص نیست! ولی باید این نکته را در نظر داشت که آریان های ایرانی، زودتر از آریایی ها هندی ترقی کردند ، به توحید رسیده اند و با پدید آمدن زرتشت اعتقاد به خدای یگانه پایه محکمی یافته ،چنانکه در جای خود بیاید.
آریان های ایرانی وقتی به سرزمین ایران آمدند از حیث تمدن پست تر از همسایه های خود یعنی بابل و آسور (آشور) بودند و چنانکه بیاید چیزهای زیادی از آن ها اقتباس کرده اند، ولی در اخلاق بر آنها برتری داشته اند. چه معتقد های مذهبی آنها سعی و عمل یعنی کوشش و کار کردن را با راستی و درستی تشویق می کرد و ایرانی های قدیم ،دروغ را یکی از بزرگترین ارواح بد می دانسته اند!
منبع: کتاب تاریخ کامل ایران / قبل از اسلام / حسن پیرنیا ص ۳۴
