روشنفکران و متولیان دفاع از تعهد – دکتر جواد طباطبایی

در ایران، امثال آل احمد و دیگر روشنفکران، که متولیان دفاع از تعهد به جای تخصص بودند، نشان عقب ماندگی از دو سو داشتند:

از سویی، آنان به درجات مختلف بر مرده‌ریگ جنگ سرد تکیه کرده بودند، اما از سوی دیگر، ریزه خواران خوان روشنفکری چپ زده‌ی («زده» را این‌جا به همان معنایی به کار می‌برم که آل احمد در غربزدگی اصطلاح کرده است) فرانسه نیز بودند.

در فرانسه، سردمدار «دفاع از تعهد» به‌ویژه ژان‌پل‌سارتر بود، اما در همان فرانسه در برابر سارتر کسانی مانند رمون‌ارون از آن بیدهایی نبودند که با بادهای سارتری بلرزند. در ایران، متولیان دفاع از تعهد، آل‌احمدها و هواداران اگزیستاسیالیسم سارتری بودند، و در سوی دیگر صحنه نیز حزبی ضد‌ایرانی و گروهک‌های ریز و درشتی قرار داشتند که از هیچ چیزی به اندازه‌ی پیچیدگی‌های مناسبات اجتماع انسانی بی‌خبر نبودند، در حالی‌که قرینه‌ی رمون‌ارونی هم در افق پدیدار نمی‌شد.

در زمان انقلاب فرهنگی، آل احمد قالب تهی کرده بود، اما چشم انداز میراث او «از چشم برادر» هم‌چنان شوم دیده می‌شد. این «برادرِ» زنده، که از شعور و علم و دانش برادر جز اداهای روشنفکرانۀ او را به ارث نبرده بود، در حدّ خود، از آن روی در نقاب خاک کشیده متوسط‌تر و کوتوله‌تر بود، اما این همه فضیلت مانع از آن نمی شد که زبان در کام درنکشد و برای عالم و آدم نسخه ننویسد.

کسی هم نپرسید که این درس نخوانده‌ی دانشگاه قرار است چه طرحی برای اصلاح دانشگاه درافکند؟ البته، برخی از دیگر متولیان نخستین انقلاب فرهنگی نیز که دانشگاه رفته بودند، در بی‌اطلاعی از ظرافت‌های اداره‌ی دانشگاه دست کمی از او نداشتند…

(دکتر جواد طباطبایی)