چك از دستاوردهای بانكداری است و كهن‌‌ترین گواهی كه از چك و بانكداری در دست است، به روزگار هخامنشیان می‌رسد.
به گزارش «صبا ایران» و بنا به گفته‌ی دكتر «شیرین بیانی» كه از رخداد‌نگاران و پژوهشگران كشورمان است، بانكداری، پیش ازاسلام، به ویژه در زمان ساسانی ارزش بالایی داشته است. جاهایی همچون بانك‌های امروزی داشته‌ایم كه در آن‌ها كارهای بانكی همچون قرضه، برات، چك و … انجام می‌شده است.
واژه «چك» در نوشته‌های پهلوی زمان ساسانیان
كهن‌‌ترین شكل بانكداری را در میا‌ن‌رودان در زمان هخامنشیان سراغ داریم كه بزرگ‌ترین مركز سكونت یهودیان بود و در آنجا یهودیان كارهای بانكداری را بر دوش داشتند. مداركی هم از این بخش به دست آمده كه كاملا حكم چك دارد.
واژه «بانك» هم در آن زمان روایی داشت و واژه‌ی «چك» نیز از همان روزگار متداول شده كه تا امروز برجای‌مانده است. در نوشته‌های زمان ساسانی به زبان پهلوی، واژه چك را داریم و همین واژه از ایران به زبان‌های دیگر جهان راه یافته است. بی‌گمان چك در درازای تاریخ، روندی داشته است اما روند آن را نمی‌دانیم. از دیگر كارهای مهم بانكی، «برات» است.
اما برات چیست و از چه زمانی در ایران كاربری یافت؟
دكتر شیرین بیانی كه تخصص وی بیشتر تاریخ زمان مغول است، گفت كه برات، همان حواله است.
كاربری برات از زمان مغول‌ها
در زمان مغول، از مركز یا از مراكز ایالات، «برات» می‌نوشتند و آن را به دست مامورانی می‌دادند. این مامورها با در دست داشتن حواله
می‌بایست باج یا عوارض یا وجه نقد یا جنسی از كسی یا سازمانی یا جایی می‌گرفتند. به این حواله، برات می‌گفتند.
برات همچون موارد دیگر در زمان مغول روند خطرناكی پیدا كرد. هر دولتمدار یا مامور مالیاتی می‌توانست برات بنویسد. به این‌گونه، یك تن
ممكن بود از یك دایره یا شخص به خصوص، چندین برات دریافت كند و ناگزیر شود درخواست‌های گوناگون جنسی یا نقدی این برات‌ها را پاسخگو باشد.
این مساله نمونه‌های دیگر، به آشفتگی‌هایی انجامید تا این كه سرانجام با اصلاحات غازان‌خان یا
به بهتر بگوییم با اصلاحات خواجه رشید‌الدین فضل‌الله،گرفتاری‌ها و نابسامانی‌های برات،سامان داده شد.
اصلاحات خواجه رشید‌الدین برای بهره‌گیری از برات به باور دكتر بیانی این اصلاحات را باید اصلاحات خواجه نامید. خواجه رشید‌الدین فضل‌الله كه از زمان گیخاتو، ارج و ارزشی فراوان نزد شاه یافته بود، در زمان سلطنت غازان‌خان به مقام وزارت رسید. وی كه در علم و ادب و ملك‌داری سرآمد بود، در زمان خود اصلاحاتی را انجام داد كه بسیار ارزشمند بود اما به نام سلطان زمانش یعنی به اصلاحات غازانی نامور شد. یكی از این اصلاحات كه در اقتصاد، تاثیر فراوانی داشت، محدود كردن بهره‌گیری از برات بود. وی بهره‌گیری از برات را قانونمند كرد و روشن كرد كه كدام سازمان‌های دولتی یا مالیاتی اجازه صدور آن را دارند. مجازات‌های سختی را هم برای سرپیچی از آن به كار گرفتند. اگر كسی جز افرادی كه مجوز داشتند، برات صادر می‌كرد، به مرگ محكوم می‌شد. به گفته دكتر بیانی، همه‌ی این‌ها در «جامع التواریخ» اثر بسیار ارزشمند خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی در تاریخ مغول، ضبط است.
پس از این اصلاحات، برات به معنی واقعی كلمه به كار رفت و محصلان مالیاتی یا دیوان استیصاء یا هر جای دیگر در هنگام جنگ یا صلح برات می‌نوشتند و می‌فرستادند و كسی كه برات را دریافت می‌كرد باید آن‌چه درخواست شده بود را می‌فرستاد.
رواج پول كاغذی و برات و چك و شركت‌های تجاری همانند شركت‌های مضاربه‌ای در زمان مغولنشان می‌دهد این دوره از دوره‌های رونق بازرگانی در درازای تاریخ بوده است.
