بر اساس گاهشماری ایرانیان،روزپنجم هر ماه و ماه دوازدهم سال به نام امشاسپند ارمئیتی یا سپندارمذ نامیده شده و چون نام روز و ماه با هم یکی شود، ان روز جشن و عید است. از انجایی که سپندارمزد مظهر و نماد مادر زمینوگذشت و بردباری و پارسایی زنان است،بنابراین این روز در فرهنگ ایران زمین اختصاص به زنان و مادران دارد. مراسم و اداب و رسوم باستانی و ملی که در این روز از سوی ایرانیان اجرا میشود،در واقع مراسمی است جهت قدردانی از مهر و محبت و بردباری زنان با وجود انکه بعضی روز سپندارمذ یا روز قدردانی از زنان را بر اساس تقویم جلالی و محاسبه کبیسه ها و سی یک روزه شدن شش ماه اول سال در ۲۹ بهمن ماه جشن میگیرند،اما انتقال این روز از جایگاه اصلیان در پنجم اسفند ماه از سوی بسیاری از محققان و باستان شناسان ایرانی نادرست شناخته شده و البته اصل نیز چنین است که روز سپندارمذ را همهن رو پنجم ماه اسفند همزمان با جشن اسفندگان بدانیم. در مطالب زیر با سه جشن ایرانی و باستانی اشنا میشویم:
>>اسفند گان(روز زنان ایران زمین)
جشن روز سپندارمذ یا اسپندگان در میان ایرانیان معروف است این روز به مناسبت تجلیل و بزرگداشت زنان بر پا میشود، همراه با تشریفات و مراسم خاصی از جمله دادن هدیه و دهش از سوی شوهران به همسران و فرزندان به مادر است.
ابوریحان بیرونی این جشن را عید زنان برشمرده و نوشته است که در این روز گذشته از انکه زنان از هدیه مردان و فرزندان برخوردار میشدند، بلکه به نوعی روز فرمانروایی زنان نیز بوده و مردان باید از دستورات انان پیروی میکردند.روز سپندارمذ به غیر از روز بزرگداشت زنان،روز برزگران و کشاورزان نیز نامیده میشود
>>جشن و خشنکام
این جشن در گذشته در دهم اسفند ماه در روز ابان به منظور گرامی داشتن رودخانه جیهون یا امودریا که از از رود عای تاریخی و مهم فلات ایران است،برگزار میشده. نام این جشن بر گرفته از <<وخش>> یکی از پر اب ترین شاخه های این رود است که بوریحان بیرونی از ان به عنوان فرشته وخش یاد کرده است
>> جشن اینچه یا گلدان
این جشن در بیستم اسفند ماه برابر با بهرام روز و به منظور کاشت گل ها و درختان در گلدان بر گذار می شده است. این جشن در واقع همان روز درختکاری است که در حال حاظر در پانزدهم اسفند انجام میشود
