چهارده سال پس از روزنامه کاغذ اخبار، به کوشش «میرزا تقى خان امیر کبیر» در سومین سال سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، روزنامه «وقایع اتفاقیه» منتشر گردید.
اولین شماره این روزنامه در ۱۸ بهمن سال ۱۲۲۹شمسى (۷ فوریه ۱۸۵۱میلادى) بدون اشاره به نام وقایع اتفاقیه و فقط با عنوان «روزنامچه اخبار دارالخلافه تهران» انتشار یافت که در صفحه اول آن علامت شیر و خورشید و عبارت «اسدالله الغالب» نوشته شده و در دو طرف آن تصویر دو درخت چاپ شده بود.
در این شماره در مورد هدف انتشار روزنامه آمده است:
«از آنجا که همت حضرت اقدس شاهنشاهى مصروف تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهى آنها از امورات داخله و وقایع خارجه است لهذا قرار شد هفته به هفته احکام همایون و اخبار داخله مملکتى و غیره را که در دول دیگر گازت مى نامند در دارالطباعه دولتى زده شود و به کل شهر هاى ایران منتشر گردد که اهالى ممالک ایران نیز در هر هفته از احکام دارالخلافه مبارکه و غیره اطلاع حاصل نمایند و از جمله محسنات این گازت یکى آن که سبب دانایى و بینایى اهالى این دولت علیه است دیگر اینکه اخبار کاذبه اراجیف که گاهى برخلاف احکام دیوانى و حقیقت حال در بعضى از شهرها و سرحدات ایران پیش از این باعث اشتباه عوام این مملکت مى شد بعد از این به واسطه روزنامچه موقوف خواهد شد و بدین سبب لازم است که کل امناى دولت ایران و حکام ولایات و صاحب منصبان معتبر و رعایاى صادق این دولت روزنامه را داشته باشند و بر حسب قرارداد فوق در یوم جمعه پنجم شهر ربیع الثانى سنه ۱۲۶۷ به این کار شروع شد و مباشر این روزنامه به هر کس که طالب باشد هفته به هفته خواهد رساند.»
مدیریت روزنامه را «حاجى میرزا جبار نظام المهام» معروف به «تذکره چى» به عهده داشت. مترجمى روزنامه با «ادوارد برجیس» انگلیسى بود و محرر روزنامه «میرزا عبدالله» بود که روزنامه را به خط خوش نستعلیق مى نوشت. روزنامه در چاپخانه «حاجى عبدالمحمد» واقع در دروازه دولاب چاپ مى شد.
روزنامه وقایع اتفاقیه در قطع بزرگ، بر روى کاغذ خوب با خط نستعلیق درشت و هر صفحه داراى دو ستون به چاپ مى رسید. شیر و خورشید زیر یک طاق هلالى بر صدر صفحه اول جاى مى گرفت و در فضاى دو طرف طاق (بعد از انتشار چند شماره) مشخصه هاى روزنامه نوشته مى شد. در سمت راست محل فروش روزنامه و در سمت چپ، قیمت تک شماره، سه ماهه، شش ماهه و یک ساله و قیمت اعلانات به چاپ مى رسد.
بالاى طاق، در یک سطر ضخیم تاریخ انتشار با قلم درشت تر نوشته مى شد و زیر شیر و خورشید در سطرى دیگر عبارت « اخبار داخله ممالک محروسه پادشاهى» را مى نوشتند. در بخش اخبار داخله، اخبار دارالخلافه تهران، سایر ممالک محروسه یا سایر ولایات (با اسم، مثلاً ایالت فارس، خمسه، زنجان و…) و بعد احوالات متفرقه و غیره درج مى شد. در بخش احوالات متفرقه اخبار ترجمه شده را از مطبوعات خارجى مى گنجاندند. غیر از اخبار شاه، تصمیم هاى دولتى، جابه جایى هاى نظامى و اعلامیه هاى دولتى، این روزنامه را باید پیشتاز بخش «حوادث» در مطبوعات ایران دانست. حوادث درج شده در روزنامه از همه نوع بودند، از وقوع معجزه تا آتش سوزى، از سرقت تا کلاهبردارى و از دعوا تا خرمن سوزى.
تیتر هاى کلى مثل امورات تجارى، اخبار اردوى همایونى، امورات قشون، احوال دول خارجه هم در روزنامه دیده مى شوند. زیر احوال دول خارجه در بسیارى از شماره ها، اخبار کشورهاى خارجى، زیر نام آن کشور که با قلم درشت تر از متن نوشته مى شد، جاى مى گرفت.
روزنامه وقایع اتفاقیه تا شماره شانزده روزهاى جمعه و از آن به بعد روزهاى پنجشنبه در چهار صفحه و اغلب در شش صفحه و گاهى در هشت و به ندرت در دوازده صفحه منتشر مى شد. قلم نگارش روزنامه بدون آرایش و پیچش است تا به راحتى خوانده شود، همچنین نثر روزنامه ساده، بدون صنایع لفظى و در حد خود بسیار روان است.
قیمت هر شماره از روزنامه وقایع اتفاقیه۱۰شاهى بود و وجه اشتراک سالیانه آن ۲۴ قران و اشتراک آن براى حکام، مباشران، اعیان و تجار اجبارى بود. امیر کبیر (تا قبل از عزل از مقام صدارت) دستور داده بود که هر کس از دستگاه دولت ماهیانه ۲۰۰ تومان حقوق مى گیرد باید مشترک این روزنامه باشد.
شبکه توزیع روزنامه نسبت به زمان خود، فعال و بسامان بود. امیر کبیر مقرر کرده بود که روزنامه را به محض چاپ به چاپارخانه ها بفرستند و از آنجا سهم شهرستان ها به مراکز استان فورى ارسال شود. سهم تهران را هم در دفتر ویژه اى، به نام هر کس مشخص مى کردند و به دست او مى رساندند.
اولین آگهى هاى بازرگانى- اعلان- در روزنامه وقایع اتفاقیه چاپ شد. در شماره ششم (۱۷جمادى الاول ۱۲۶۷قمرى) به آگهى فروش اجناس فرنگى در نزدیکى سفارت انگلستان بر مى خوریم که براى جلب نظر جملاتى نظیر: « اعلاست و تازگى دارد» و « بعضى تا به حال در این ولایت هیچ نیاورده بود» در آنها قید شده بود. آن اجناس فرنگى متعلق به فردى به نام «مسیو روجیارى» بود و شامل اقلام مصرفى چون زنجیر ساعت، دستبند، میز و صندلى، ساعت، چینى، شمع، باروت، چتر، جعبه موزیک و… بود. این نخستین آگهى شناخته شده در مطبوعات ایرانى است.
از این روزنامه جمعاً۴۷۱ شماره منتشر شد که ۴۰شماره آن در عهد امیر کبیر بود، انتشار چهل و یکمین شماره آن فرمان عزل امیر از صدارت را به شرح زیر در بر داشت:
«سرکار اعلیحضرت قوى شوکت شاهنشاهى به اقتضاى راى جهان آراى ملوکانه صلاح و حرفه ملک و دولت و خیر و ثواب امور سلطنت را در این معنى ملاحظه فرمودند که میرزا تقى خان را از پیشکارى دربار همایون و مداخله در امور داخله و خارجه و منصب امارت نظام و لقب اتابکى و غیره ذلک و کل اشغال و مناصبى که باو محول بود به کلى خلع و معزول فرمایند.»
روزنامه وقایع اتفاقیه تا شماره۴۷۰ (سال۱۲۳۹شمسى) با همان عنوان منتشر شد اما در شماره ۴۷۱ با نام «روزنامه وقایع» منتشر شد و از شماره ۴۷۲ به بعد « روزنامه دولت علیه ایران» نام گرفت.یک نمونه از اخبار خارجى منتشر شده در این روزنامه به نقل از شماره ۲۰ (۱۹ شعبان ۱۲۶۷ قمرى) به شرح فوق مى باشد: «اول کسى که چرخ باسمه [چاپ] در فرنگستان ساخت از آن هزار روزنامه در ساعت درآورد. خیال مى کرد که کار بزرگ کرده است… بعد از آن همان شخص چرخ دیگر به طورى ساخت که در یک ساعت سه هزار روزنامه از او بیرون آورد… در این روزنامه ها نوشته اند که روزنامه نویسان نیویارک [نیویورک] ینگى دنیا چرخى ساخته است که ساعتى ۲۰هزار روزنامه از او بیرون مى آید.»
عالللللللللللللللللی بود
به دانسته هام افزود
درود بر شما ایرانی سربلند
سپاس از نظرتان