سند حدیث «اگر علم در ثریا باشد مردانی از سرزمین پارس به آن دست پیدا خواهند کرد» چگونه است؟
این حدیث را عبدالله ابن جعفر حمیری در کتاب قرب الاسناد ، از پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) نقل نموده است. کتاب قرب الاسناد از منابع معتبر روائی می باشد.
با این مقدمه در جواب شما باید گفت که : این حدیث را عبدالله ابن جعفر حمیری در کتاب قرب الاسناد، از پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) نقل نموده که آن حضرت فرمود: «اگر علم در ثریا باشد مردانی از سرزمین فارس به آن دست خواهند یافت». [۱]
در باره ی سند این روایت باید دو امر مورد بحث قرار گیرد:
۱٫ سندحمیری تا امام معصوم
۲٫ سند ما به کتاب قرب الاسناد
در باره ی سند عبدالله حمیری به امام معصوم(ع) گفته شده است که ابو العباس عبد الله بن جعفر بن حسین بن مالک بن جامع حِمیَرى قمى، از یاران امام حسن عسگرى علیهالسلام و از فقها و روات بزرگ شیعه در قرن سوم هجرى مىباشد.
ایشان از مقام و منزلت والایى در میان علما و فقهاى بزرگ شیعه برخوردار است و شخصیتهایى همچون شیخ صدوق در مشیخه «الفقیه» و نجاشى در «رجال» و مجلسى دوم در «روضه المتقین» و مامقانى در «تنقیح المقال» و علیارى در «بهجه الآمال» فقاهت، وثاقت و وجاهت او را در میان مشایخ روایى شهر قم مطرح نمودهاند.
وى از مشایخ بزرگ محمد بن یعقوب کلینى به شمار مىآید و کلینى در کتاب «کافى» بسیار بر او استناد نموده و از او روایت نقل کرده است.
حمیرى با امام هادى و امام حسن عسکرى علیهماالسلام مکاتباتى داشت و على رغم فشار شدید حکومت عباسى در قطع ارتباط میان شیعیان و آن دو امام بزرگوار، ارتباط خود را با امامان خود حفظ کرده و از آن دو امام همام پیوسته رهنمود مىگرفت.
پس از شهادت امام حسن عسکرى علیهالسلام حمیرى رابطه خود را با معدن وحى در زمان غیبت صغرى قطع نکرد و از طریق «محمد بن عثمان عمرى» رابطه و مکاتبه ی خود را با امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف حفظ نمود و مسائل و مشکلات خود را از امام زمان از طریق نامه مىپرسید و از نور وجود آن حضرت بهرهمند مىگشت. وى مجموعه این نامهها را در کتابى به نام «مسائل عن محمد بن عثمان العمری و التوقیعات» جمع آورى نموده است. پس ایشان از علما و مؤلفین بزرگ حدیث و کتاب او نیز از منابع معتبر روایی و مورد اعتماداست. [۲]
و اما در باره سند ما به کتاب قرب الاسناد باید بگوییم:
علاوه بر این که این روایت را بحار الانوار هم از قرب الاسناد نقل کرده است و ما از این طریق هم به کتاب قرب الاسناد دسترسی داریم، نسخهاى از این کتاب در کتابخانه حضرت آیت الله بروجردى موجود است که تاریخ نگارش آن ۱۳۵۹ هجرى است و به خط حسن میر خانى مىباشد. این نسخه از نسخهاى تهیه شده که از روى نسخهاى که اجازه مؤلف آن، یعنى عبد الله بن جعفر حمیرى در تاریخ ۳۰۴ هجرى بر آن بوده، نوشته شده است. [۳]
در پایان تذکر این نکته بی فایده نیست که روایات زیاد دیگری در تفسیر آیه ۵۴ سوره مائده و آیه ۳۸ سوره محمد، هم داریم که در آنها بجای کلمه «علم» کلمه «دین» یا «ایمان» آمده است.
توضیح این که:
هنگامی که آیاتی از قرآن در نکوهش قوم عرب، بجهت عدم ثبات و پایداری در ایمان، و تهدید به جایگزینی قوم دیگر بجای آنها، برای پذیرش ایمان نازل شده، مانند این آیه ی شریفه: «اگر شما از پذیرش این دین روی بگردانید، خداوند قوم دیگرى را بجای شما می آورد که مثل شما نیستند». [۴] و نیز این آیه «اى کسانى که ایمان آوردهاید! هر کس از شما از آیین خود باز گردد خداوند در آینده جمعیتى را مىآورد که آنها را دوست دارد و آنها نیز خدا را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر کافران نیرومند و شکست ناپذیرند، مردانى که در راه خدا جهاد مىکنند و هرگز از سرزنش کنندگان هراسى به خود راه نمىدهند» [۵] . اصحاب از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند: این گروهى که خداوند در این آیات به آنها اشاره کرده کیانند؟! در این هنگام که سلمان در کنار پیامبر(ص) بود، پیامبر(ص) دست بر پاى – و طبق روایتى بر شانه سلمان زد و فرمود: «منظور این مرد و قوم اوست، سوگند به آن کس که جانم به دست اوست، اگر ایمان در ثریا باشد گروهى از مردان فارس آن را به دست مىآورند». [۶]
[۱] جعفر عن أبیه أن رسول الله ص قال لو کان العلم منوطا بالثریا لتناولته رجال من فارس. قرب الاسناد، ص۵۳، بحارالأنوار، ج۶۴ ، ص۱۷۵٫
[۲] این کتاب از اصول چهارصدگانه اولیه شیعه به شمار مىآید و از زمان نگارش تا حال در طول بیش از هزار سال پیوسته مورد توجه علما و بزرگان شیعه واقع شده و روایاتش در مجموعههاى بزرگ روایى نقل شده است که از جمله ی آنهاست: کتاب کافى شیخ کلینى، کتاب فقیه و خصال شیخ صدوق، تهذیب شیخ طوسى، بحار الانوار علامه مجلسى، وسائل الشیعه شیخ حر عاملى، و مستدرک الوسائل محدث نورى. برای آگاهی بیشتر نک: سؤال ۱۱۸۱، نمایه: ایرانیان و اعراب.
[۳] برای اطلاع بیشتر به نرم افزار جامع احادیث مراجعه بفرمایید.
[۴] محمد، ۳۸ ” وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ”.
[۵] مائده، ۵۴”یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکافِرینَ یُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَهَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ”.
[۶] بحارالأنوار، ج،۲۲، ص۵۲، باب ۳۷، ما جرى بینه و بین أهل الکتاب. برگزیده تفسیر نمونه، ج۴، ص ۴۶۴٫
“وَ قَالَ الطَّبْرِسِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ رَوَى أَبُو هُرَیْرَهَ أَنَّ نَاساً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ ذَکَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ کَانَ سَلْمَانُ إِلَى جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَضَرَبَ یَدَهُ عَلَى فَخِذِ سَلْمَانَ فَقَالَ هَذَا وَ قَوْمُهُ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ کَانَ الْإِیمَانُ مَنُوطاً بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِسَ”.
