جایگاه علم و دانش را در دین زرتشت

برسی جایگاه علم و دانش در متون دین زرتشت

کمتر دینی را می‎توان یافت که به اندازه‎ی دین زرتشت به پیروانش دستور دانش‎اندوزی و خِرَدوَرزی و اندیشیدن داده باشد. در این نوشتار ، قصد داریم جایگاه علم و دانش را در دین زرتشت بررسی نماییم.
در سروده‎های حضرت زرتشت – گاتها – دانش و خِرَد و اندیشه ، اینگونه ستوده و سفارش شده است :
{ ای مزدا ، کسی که [برای دیگران] خواستار روشنایی است ، روشنایی [به او] ارزانی خواهد شد. از سپندترین مینوی خویش و در پرتو اشه ، دانش برآمده از منش نیک را به ما بخش تا در زندگانی دیرپای
خویش همه روزه از شادمانی بهره‎مند شویم. }
[گاتها _ هات ۴۳ _ بند ۲]

{ ای مزدا ، تو را پاک شناختم ؛ آنگاه که «منش نیک» نزد من آمد و مرا آموخت که «اندیشیدن در آرامش» ، بهترین راه دانش‎اندوزی است [و هشدار داد که] رهبر هرگز نباید مایه‎ی خشنودی دُروَندان شود ،
چه ، آنان همواره با اَشَوَنان دشمنی می‎ورزند. }
[گاتها _ هات ۴۳ _ بند ۱۵]

{ [بشود که] مزدا اهوره با شهریاری مینوی خویش ، ما را [نیروی] کار کردن بخشد تا در پرتوی «منش نیک» (=اندیشه‎ی نیک) و «اشه» و با نیک‎آگاهی به پیشرفت مردمان بکوشیم. }
[گاتها _ هات ۴۵ _ بند ۹]

{ ای مزدا ، آن کس که نیک می‎اندیشد یا بد ، بی‎گمان ، دین و گفتار و کردار خود را نیز [چنان خواهد کرد] و خواهش او پیروِ گزینش آزادانه‎ی وی خواهد بود. سراناجم خِرَد توست که [نیک و بد را از یکدیگر]
جدا خواهد کرد. }
[گاتها _ هات ۴۸ _ بند ۴]

{ به راستی ، او (=زمین) پناهگاه نیک ماست و پایداری و توش و توان [دو دهش] ارجمندِ منش نیک را به ما ارزانی می‎دارد. }
[گاتها _ هات ۴۸ _بند ۶]

{ ای مزدا ، به راستی ، من – زرتشت – پیامبر دوستدار «اشه» ، [تو را] به بانگ بلند نماز می‎گزارم : [بشود که] آفریدگار در پرتوِ منش نیک ، مرا از فرمان‎ها[یِ خویش] بیاگاهاند تا زبانم هماره [مردمان را]
به راهِ خِرَد [رهنمون گردد] }
[گاتها _هات ۵۰ _ بند ۶]

در دین زرتشت ، ایزدبانوی دانش : «چیستا» نام دارد و از چنان ارج و ارزشی برخوردار است که در کتاب اَوِستا ، یک یشت به ستایش او اختصاص یافته است به نام «دین یشت».
اسناد بسیاری هستند که ارزشمندی دانش را در دین زرتشت نمایان می‎سازند و در این جستار نیز برخی از آنها را می‎آوریم.

{ ظاهراً تأثیر باورداشت‎های ایرانی بر تفکرات یونانی سال‎های ۵۵۰ تا ۴۸۰ قبل از میلاد موجب شد که یونانیان از محدودیت‎های توجیهی مستقیم درباره‎ی انسان رها شوند و به بیکرانگی فراسوی آسمان
مرئی و زیرساخت‎های زمین ، حیاتی که تنها در گور و زهدان خلاصه نمی‎شد ، بیندیشند. اکنون زمان آن فرا رسیده بود که ایشان درباره‎ی اینکه انسانِ خوب و بد هر یک پس از مرگ ، راه‎های
جداگانه‎ای را می‎پیمایند ، اینکه روان نیک به سوی اجرام نورانی آسمانی صعود می‎کند ، اینکه خدا ، هوشمندی است و اینکه جهان مادی از معدودی اجزا ترکیب‎کننده تشکیل یافته است و بالاخره
اینکه جهان هستی در فراسوی زمان ، درک و دریافت وجود دارد ، آگاه شوند. همه‎ی این تصورات ، علت‎العلل بقای فلسفه‎ی باستانی بوده‎اند و به ظاهر همه از آموزه‎های مغان بوده است.
مضامین بسیاری از فلاسفه‎ی یونانی نقل شده که زرتشت معلم فیساغورس بوده و به او علوم کیمیاگری و سحر و جادو آموخته است.
«والریوس ماکسیموس» در سده‎ی اول میلادی در این باره می‎گوید : فیساغورس به نزد ایرانیان رفت و خویشتن را به آموزه‎های مغان سپرد. او درباره‎ی سیارات و ستارگان آموخت و از نیرو و طبیعت
غریب ایشان بهره جست. پلینی (پدر) نیز در سده‎ی اول میلادی تصریح کرد : فیساغورس ، امپدوکلس ، دموکریتوس ، افلاتون و ارستو برای فراگیری فنون جادوگری به نز مغان رهسپار شدند.
پلینی روایت می‎کند که دموکریتوس حلاوت جادو را در اذهان القا می‎کرده است.
«سیسرو» نیز در این باره می‎گوید : از چه رو فیساغورس به مصر سفر می‎کند و مغان ایرانی را در آنجا ملاقات می‎نماید (فیساغورس علی‎الظاهر مغان ایرانی را در بین‎النهرین در کلده ملاقات کرده بود.).
«آپولئوس مادورنسیس» در سده‎ی دوم میلادی با کمی درنگ در اظهارات خود می‎گوید : کسانی هستند که می‎گویند فیساغورس در مکتب مغان به ویژه زرتشت آموزش دیده است.
از پیروان «پرودیکوس» سوفستایی ، یکی از هم‎عصران سقرات گزارش کرده‎اند که ایشان از دارا بودن متون زرتشتی به خود می‎بالیدند ؛ ضمناً مغی «گوبرایس» نام مدعی تعلیم‎دادن سقرات بوده است. }
[مغان در تاریخ باستان _ هایده معیری _ فشرده‎ای از رویه‎های ۱۱۳ تا ۱۱۵]

{ تاریخ‎های شرقی می‎گویند که زرتشت حکیم :
علم نجوم ، نیک دانستی و طلسمات و مخاریق ، زیر زمین بساخت [مرتضا ابن داعی / تبصرت‎العوام] // علوم غریبه بیاموخت و گویند که ممارست علم نجوم نموده [میرخواند / روضت‎الصفا] //
علم نجوم را خوب می‎دانست. نیرنجات و طلسمات آموخت [برهان قاطع] // به روزگاری بودست که سواران بر جوشن و خفتان ، دستهای عاریتی (مصنوعی) کردندی و این نوع ، زرتشت فرموده بود به
روزگار گشتاسپ [مبارکشاه / آداب‎الحرب‎الشجاعه] // خواص ادویه شناختن [ترجمه ملل و نحل] // در کتاب زرتشت دانش‎های گوناگون مانند ریاضیات و احکام نجومی و پزشکی ، و جز اینها ، از اخبار
سده‎های گذشته و کتاب‎های پیامبران است. نخستین بار بود که [در زمان زرتشت] برای پادشاهان از روی ستاره‎شناسی ، وقتی برای آغاز هر کار تعیین می‎شد. زرتشت نیز با ستاره‎شناسی
آشنایی بسیار داشت و در این باره ، دانشمند برجسته‎ای به شمار می‎رفت. [ابن اثیر].//
«قاضی صاعد اندلسی» در «طبقات‎الامم» از ۳ دفتر اخترشناسی در ایران باستان یاد کرده است :
1. کتاب صُوَر درجات‎الفلک (منسوب به زرتشت).
2. کتاب التفسیر.
3. کتاب جاماسپ. }
(پیامبر آریایی _ امید عطایی‎فرد _ رویه‎های ۱۲۲ و ۱۲)

کتاب نامه ها:

اوستا ، کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی – گزارش و پژوهش : جلیل دوستخواه – چاپ شانزدهم-سال ۱۳۹۱ – انتشارات مروارید.

مغان در تاریخ باستان – هایده معیری – ویراستار : کتایون مزداپور – سال ۱۳۸۱ – انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

پیامبر آریایی – امید عطایی‌فرد – سال ۱۳۸۶-انتشارات عطایی

چند عکس نوشته :

برگرفته از تارنمای تاریخ فا

نوشته جناب جمشید کیانی