Les échecs sont-ils iraniens ?

Discours du professeur Iveh à Abdul Hossein Nawabi:

Je suis heureux que vous soyez venu du pays d'Iran, le berceau des échecs.

Abdul Hossein Nawabi écrit sur le motif principal de l'écriture du livre Iran's Chess Course in the World:

Je n'oublierai jamais le premier jour où j'ai eu l'honneur de rencontrer le professeur "Oye", l'ancien président de la Fédération mondiale des échecs. Plus que tout, mon être iranien a attiré leur attention et ils ont dit:

"Je suis heureux que vous veniez du pays d'Iran, le berceau des échecs."

J'ai d'abord pris sa déclaration comme un compliment, mais après avoir appris à mieux connaître l'esprit du maître, j'ai réalisé que cette phrase significative était le résultat de ses études approfondies dans le domaine des échecs..

حال به بررسی عمیقتر این مسئله می پردازیم (Les échecs sont-ils iraniens ?)

…

شطرنج در منابع

Malgré les nombreuses recherches qui ont été menées en particulier dans les siècles modernes sur l'origine des échecs et de son inventeur, aucun des chercheurs étrangers et iraniens n'est parvenu à un résultat définitif et clair jusqu'à présent.. Mais vérifiez l'histoire des échecs en vous basant sur certaines sources – Comme nous le verrons - c'est la preuve que les Iraniens connaissaient les échecs avant même la période sassanide. می توان گفت ایرانیان بزرگ ترین تأثیر را در بهبود شطرنج و شناختن آن به دنیا داشته اند.

برای روشن شدن موضوع، اسنادی از دنیای باستان را که در آن ها از شطرنج نام برده است مورد بررسی قرار می دهیم.

ز لحاظ تاریخی، «کارنامه اردشیر بابکان» یکی از کهن ترین اسنادی است که در آن از واژه «شطرنج» سخن رفته است. شاید این خلاصه شده کارنامه مفصل تری است که اصل آن امروز در دسترس نیست.

Maintenant, la partie désirée de celui-ci est directement citée du même document ancien:

Ardavan, comme Ardashir Badi, était heureux et honoré, et a dit que chaque jour … Entrez dans Nakhjir et Chugan … . به یاری یزدان به چوگان و اسوباری و چترنگ … و دیگر فرهنگ از ایشان همگی چیر و ورد بود.»

En se référant à la référence aux échecs dans le texte discuté, on peut conclure qu'à l'époque d'Ordvan V, le dernier roi parthe, les échecs étaient l'attention des courtisans de cette époque, en d'autres termes, il y a environ 17 siècles, les privilégiés classes de l'Iran ancien avec Cet art a été familier.

برای آنکه هنری بتواند مورد توجه طبقه ای قرار گیرد و گسترش یابد، باید مدتی به نسبت دراز رایج بوده باشد. اگرچه برخی از پژوهشگران پیشینه شطرنج را به خیلی پیش از تاریخ مورد نظر نسبت داده اند، ولی آنها مدرک و دلیل مستند و قابل اعتماد و دقیقی عرضه نمی دارند.

Cependant, un exemple de ces histoires qui sont plus célèbres est l'histoire de Subandhu, qui a été écrite en sanskrit vers le début du 7ème siècle après JC, et l'autre est l'histoire de Bana. (قرن هفتم میلادی). در این نوشته برهمنی هندی داستانی را به رشته ی تحریر درآورده است.

Maintenant, en supposant que les deux derniers cas sont acceptés, en termes d'âge historique, nous pouvons voir que les archives d'Ardeshir Babakan sont environ trois siècles plus anciennes.. اما به هر حال اینکه بازی شطرنج در هندوستان ابداع شده است در منابع ایرانی از جمله شاهنامه فردوسی هم به چشم می خورد.

نام این بازی را در زبان سانسکریت چاتورانگا می گویند همچنین گفته می شود بازی های مشابهی در چین هم رواج داشته است که البته برخی معتقدند شطرنج تحت تأثیر آنها است اما اگر این را هم بپذیریم باید توجه داشت که ایرانیان مهم ترین نقش را در جا انداختن این بازی و شناختن آن به تمدن های دیگر داشته اند.

واژگان اجزای شطرنج

با بررسی واژگان شطرنج می توان دریافت که بسیاری از واژگان اجزای شطرنج تحت تأثیر واژگان پارسی هستند. برای روشن تر شدن این موضوع به بررسی چند مورد می پردازیم.

شطرنج:

این واژه معرب شترنگ یا چترنگ پارسی است. ترکیبی از دو بخش چتر یا چتور(ستور) به معنای چهار تایی و انگ یا هنگ که به معنی ردیف یا دسته آمده است.

چتور اشاره به چهار نوع حرکت اختاصی مهره های شطرنج هم دارد.

le roi:

شاه اساسی ترین مهره های شطرنج است و واژه ای است پارسی که ریشه ی قدیم آن خشایثیه est. این واژه که به خط میخی در سنگ نبشته های میخی کوه بیستون کنده شده، از روزگار دیرین به یادگار مانده است.

باید توجه داشت که شاه در زبان سانسکریت نرپاتی و به هندی و سایر زبان های نزدیک به آن، «راجا» گفته می شود و شاهنشاه را «مهاراجا» می گویند. در صورتی برای شاه شطرنج همان واژه پارسی شاه را به کار می برند.

جالب تر آنکه در تمامی زبانهای شبه قاره ی هند، مانند اردو، گجراتی و… نیز به این مهره ی شطرنج «شاه» و حتی گاهی «پادشاه» هم می گویند. Ceci malgré le fait que dans de nombreuses langues à travers le monde, le même mot roi a été ponctué et adapté pour le mot échecs.

En France: لاروس، کتاب لغت معروف فرانسه، با صراحت در مقابل این لغت اظهار می کند که از شاه پارسی گرفته شده است.

به آلمانی شاخ

در چک و اسلواکی شاخی

به روسی شاخمات: که چنین می نماید که همان شاه مات پارسی است

به انگلیسی چس می گویند.

—

وزیر:

در ایام قدیم، ایرانیان برای وزیر واژه فرزین را به کار می بردند. هنوز هم در برخی از گویش های محلی ایران واژه فرزین استفاده می شود.

La preuve décisive de cette pièce d'échecs s'appelle Farez, qui s'appellerait Farez, Farz et Farzan en persan ancien.. Par conséquent, il est facile d'accepter que Wazir est une adaptation du même mot.

در زبان های دیگر مثلا عربی به آن الفرز و در روسی فیرز (Fierz) ils disent. کشورهای غربی در اوایل آشنایی با شطرنج به آن فرز می گفتند اما بعد ها در جریان ایجاد تغییرات در حرکات شطرنج ، واژگان آن نیز دستخوش تغییراتی شد.

Fait intéressant, en hindi, gujarati, ourdou, cachemire, etc. … Ils utilisent le mot Wazir aux échecs, alors que ce mot s'appelle "Montri" en sanskrit..

Berceau d'échecs

Murray, un grand chercheur anglais, a une théorie sur les échecs, dont nous mettons des parties à la fin de cet article comme une bonne fin.:

اهمیت تأثیری که ایران در دوران پیش از اسلام روی شطرنج باقی گذارده است، بیشتر و با دوام تر از سایر ادوار تاریخی آن می باشد. زیرا، ثبات، نظم، روش کار و فهرست واژه ها و اصطلاحاتی که در آن ایام ایرانیان در شطرنج به کار برده اند، همواره در غرب باقی مانده است.

در واقع اگر بگوییم شطرنج اروپا بیشتر مدیون سلف ایرانی خود یعنی شترنگ می باشد، تا جد مبهم و تاریک هندی چاتورانگا، سخنی به گزاف نمی باشد.

شاید به طور کلی بتوان هندوستان را زادگاه شطرنج نامید و ایران را گهواره این هنر زیبا دانست.

منابع تصویری:

The House Of Staunton

منابع نوشتاری:

تئوری بنیادی شطرنج – مایز لیس

دانستنی های عمومی شطرنج – کورتس دورفر – ترجمه ابوالقاسم نجیب

سیر شطرنج ایران در جهان – عبدالحسین نوابی

گردآورنده: محسن طزری گسترش یافته در: گاهنامه نیلوفر ایرانی، نامه ۸، مهر ١٣٩٠

Tiré du campus d'Ahura